Πρόληψη & αποκατάσταση χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας μέσω του Τάι Τσι

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), μία νόσος η οποία μπορεί να προληφθεί και να αντιμετωπισθεί, χαρακτηρίζεται από προοδευτικό περιορισμό της ροής του αέρα στους αεραγωγούς και σχετίζεται με χρόνια φλεγμονώδη αντίδραση των αεραγωγών και του πνευμονικού παρεγχύματος σε βλαπτικούς παράγοντες και αέρια. Οι ασθενείς εκτός της δύσπνοιας και του βήχα έχουν συστημικές επιπτώσεις με αυξημένο οξειδωτικό στρες και συστημικές φλεγμονές, οδηγώντας σε δυσλειτουργία των σκελετικών μυών και ατροφία. Η πλειοψηφία των ερευνών διεθνώς και η GOLD (παγκόσμια πρωτοβουλία ΧΑΠ) υποστηρίζουν τις ευεργετικές επιδράσεις της πνευμονολογικής αποκατάστασης, βασικό συστατικό της οποίας είναι η άσκηση¹. Η ικανότητα και ανοχή στην άσκηση είναι μέσο πρόληψης και πρόγνωσης σε ασθενείς με ΧΑΠ. Μια εναλλακτική μορφή ήπιας σωματικής και πνευματικής άσκησης είναι το Tάι Τσι Τσουάν (Tai Chi Chuan 太極 ή Tài Jí Quan), έχει τις ρίζες της στις αρχαίες πολεμικές τέχνες της Κίνας κι εφαρμόζεται τις τελευταίες δεκαετίες στους ασθενείς με ΧΑΠ για την πρόληψη των παροξύνσεων της νόσου και την ποιότητα ζωής των ασθενών. Στόχος αυτής της εργασίας είναι να παρουσιάσει μια διαφορετική προσέγγιση αποκατάστασης, βασισμένη σε πρόσφατες επιστημονικές έρευνες

ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

Για να εντοπιστούν τα άρθρα που θα υποστήριζαν την ιδέα μου αρχικά έψαξα στο Pub Med στο Science Direct και στο Google Scolar όπου έθεσα τις λέξεις κλειδιά Tai Chi και COPD, prevention and breathing exercise. Περιόρισα το πεδίο στην τελευταία πενταετία.Επιπλέον χρησιμοποίησα την Υπηρεσία Διάδοσις - Διαδανεισμό Ιατρικών Άρθρων για να μου σταλούν 2 από αυτά που δεν είχα πρόσβαση.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ

Υπάρχουν πειραματικά δεδομένα ερευνών δεκαπενταετίας ότι το Τάι Τσι είναι κατάλληλο για ηλικιωμένους ασθενείς και άτομα με σωματικές αδυναμίες, καθώς βελτιώνει δύναμη ελαστικότητα, ισορροπία, καρδιακή λειτουργία, διαταραχές ύπνου και βελτιώνει την ψυχική υγεία.² Σε μια πιο πρόσφατη ανασκόπηση Καναδικού Πανεπιστημίου³ για την επίδραση αυτής της άσκησης σε 4 ασθένειες (καρκίνο, ΧΑΠ, οστεοαρθρίτιδα, καρδιακή ανεπάρκεια), έδειξε ότι είναι κατάλληλη για άτομα με πολλαπλή νοσηρότητα, χωρίς να επιδεινώνεται η δύσπνοια και ο πόνος. Αντίθετα παρατηρήθηκε τάση για βελτίωση δύσπνοιας, βελτίωσης δύναμης εκτεινόντων, ικανότητας άσκησης και ποιότητας ζωής. Οι περισσότερες έρευνες γίνονται στην Ασία όπως αυτή των Chan et.al⁴ όπου συμμετείχαν 5 κλινικές αποκατάστασης ατόμων με ΧΑΠ. Οι 206 ασθενείς με ΧΑΠ χωρίστηκαν σε 3 ομάδες, την ομάδα Τάι Τσι, την ομάδα άσκησης (περπάτημα με συνδυασμό αναπνοών) και την ομάδα έλεγχου με συνηθισμένες δραστηριότητες. Όπως σε όλες τις όμοιες έρευνες οι ασθενείς εκτελούσαν 2 συνεδρίες την εβδομάδα της μιας ώρας. Είχαν οδηγίες για το σπίτι, να μοιράζουν τη συνεδρία μιας ώρας σε πρωί και απόγευμα και να καταγράφουν την περιοδικότητα σε ημερολόγιο. Ο μέσος όρος των ηλικιών ήταν 73 έτη. Η ομάδα Τάι Τσι είχε μεγάλες βελτιώσεις στην FVC και FVC1, στην απόσταση εξάλεπτου περπατήματος(6 MWT),η ομάδα ασκήσεων καμία βελτίωση, ενώ η ομάδα ελέγχου έκπτωση πνευμονικής λειτουργίας. Το ποσοστό συμμόρφωσης για το Τάι Τσι ήταν 74%, ενώ για την ομάδα άσκησης 69%. Τα ασήμαντα αποτελέσματα στην κλίμακα δύσπνοιας Borg και συχνότητας εισαγωγής στο Νοσοκομείο έχουν να κάνουν με τη μικρή διάρκεια της έρευνας (3 μήνες). Δύο χρόνια αργότερα οι ίδιοι επιστήμονες δημοσίευσαν ένα άρθρο παρακολούθησης των αποτελεσμάτων αξιολόγησης των ασθενών με επιμήκυνση διάρκειας του προγράμματος για 6 μήνες. Τα ευεργετικά αποτελέσματα της πνευμονικής λειτουργίας διατηρήθηκαν και κάποια βελτιώθηκαν. Παρατηρήθηκε σημαντική μείωση στην κλίμακα παροξυσμών, η FEV1 βελτιώθηκε στα 100 ml (αυξήθηκε από 89 σε 99) και οι ασθενείς κατάφεραν να περπατήσουν περισσότερο 51 μέτρα ⁵. Αργότερα σε συγκριτική έρευνα ανάμεσα στο Γιανγκ στυλ του Τάι Τσι και τον ηλεκτρικό διάδρομο έγινε πρώτη φορά διαφραγματικό ηλεκτρομυογράφημα με οισοφαγικό καθετήρα κατά τη διάρκεια ελεύθερης κίνησης⁶.Τα αποτελέσματα ήταν ότι το Τάι Τσι είναι αποτελεσματικό είδος πνευμονολογικής αποκατάστασης με παρόμοια πρόσληψη οξυγόνου και αναπνευστικά φορτία στους δυο τρόπους άσκησης, αλλά με προβάδισμα στο Τάι Τσι όσον αφορά την αύξηση του αναπνεόμενου όγκου, τη χαμηλότερη αναπνευστική συχνότητα και συχνότητα κόπωσης του τετρακεφάλου Άλλη έρευνα χαμηλής μεθοδολογίας και με δείγμα μόνο 10 ασθενών καταγράφει μεγάλη βελτίωση στο σκορ ποιότητας ζωής, αλλά όχι στην ικανότητα άσκησης και στο μέγιστο όγκο οξυγόνου⁷. Σε μια πιο αξιόπιστη αυστραλιανή μελέτη με δείγμα 40 ατόμων με πνευμονικό εμφύσημα και χρόνια βρογχίτιδα δεν παρατηρήθηκε βελτίωση στην ικανότητα άσκησης, αλλά στο άγχος, την ισορροπία και τη δύναμη του τετρακεφάλου⁸. Η ένταση της άσκησης με το Τάι Τσι έφτασε στο 53% VO2 των αποθεμάτων οξυγόνου (ελάχιστη τιμή έντασης εκγύμνασης για τη βελτίωση καρδιαγγειακής λειτουργίας). Επίσης σε αυτήν τη έρευνα οι ασθενείς είχαν υψηλά σκορ στο ερωτηματολόγιο χρόνιας αναπνευστικής άσκησης (Chronic Disease Questionnaire και στην κλίμακα νοσοκομειακού άγχους/κατάθλιψης (Hospital Anxiety Depression Scale) που οι προηγούμενες έρευνες δεν αξιολόγησαν. Αρθρογραφικές ανασκοπήσεις συμφωνούν ότι οι μισές περίπου από τις έρευνες που αξιολογούν την επίδραση Τάι Τσι στους ασθενείς με ΧΑΠ όσον αφορά τη βελτίωση ικανότητας άσκησης έχουν χαμηλή ποιότητα μεθοδολογίας. Π.χ. σε 2 από αυτές ο δείκτης κλίμακας ελάχιστης σημαντικής διαφοράς (Minimal clinically important difference) MCID>25m για το τεστ 6λεπτου βαδίσματος (6 MWT), ενώ ο μέσος όρος των αλλαγών ήταν 18,77 m¹ Άλλοι μελετητές δηλώνουν ότι θα πρέπει να γίνουν έρευνες και σε άλλους πληθυσμούς με μεγαλύτερο δείγμα ασθενών, στους οποίους η άσκηση δεν θα είναι προσιτή λόγω κουλτούρας. Παρ' όλα αυτά κι αυτοί «οι αμφισβητίες» παραδέχονται τις βελτιώσεις των συμπτωμάτων των ασθενών με ΧΑΠ και τη πρόληψη των παροξυσμών τους⁹.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Η πλειοψηφία των ερευνών επιβεβαιώνουν ότι ένα πρόγραμμα αποκατάστασης μακράς διάρκειας με Τάι Τσι σε ασθενείς με ΧΑΠ επιδρά στη βελτίωση της ικανότητας άσκησης, της φυσικής / ψυχολογικής κατάστασης, της πνευμονικής λειτουργίας, της ποιότητα ζωής των ασθενών.Τα δεδομένα αυτά απαντούν στο αρχικό ερώτημα της εργασίας αν θα μπορούσε αυτό το είδος άσκησης να είναι μέσο πρόληψης παροξυσμών ΧΑΠ και βελτίωση των χαρακτηριστικών της νόσου.

Είναι μια μέθοδος χαμηλού κόστους που δεν προϋποθέτει εξοπλισμό, μόνο ειδικευμένο δάσκαλο. Καλύπτει ένα κενό για ασθενείς που μένουν σε απομακρυσμένες περιοχές και δεν έχουν πρόσβαση σε κεντρικές δομές που γίνεται αποκατάσταση. Για ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών με ΧΑΠ ο διάδρομος και το ποδήλατο είναι βαρετά και γρήγορα τα εγκαταλείπουν, ενώ το Τάι Τσι στο μεγάλο ποσοστό των ερευνών είναι διασκεδαστικό για αυτούς (συμφωνώ μαζί τους από εμπειρία). Παρά το γεγονός ότι οι κινήσεις απαιτούν συντονισμό-συγκέντρωση οι ασθενείς παρά την προχωρημένη ηλικία είναι πρόθυμοι να τις μάθουν.

Ο έλεγχος της αναπνοής επιτυγχάνεται καλύτερα με το Τάι Τσι, διότι η άσκηση έχει μια κυκλικότητα, σε σχέση π.χ. με το διάδρομο. Οι ασθενείς εκτελούν μια κίνηση και μετά κάνουν σύντομη παύση. Έτσι μπορούν να φθάσουν σε επίπεδα υψηλότερης έντασης άσκησης για μικρό χρονικό διάστημα. Συμπληρωματικά η αναπνευστική προσπάθεια και συχνότητα ελέγχονται καλύτερα από το νευρωνικό κύκλωμα του αναπνευστικού συστήματος που έχει συνεχή ανατροφοδότηση.

Η ένταση που φθάνει η άσκηση με το Τάι Τσι ταυτίζεται με την ελάχιστη ένταση γύμνασης που βελτιώνει την καρδιαγγειακή φυσική κατάσταση. Όταν κάποιος το εφαρμόσει διαπιστώνει πως ο συντονισμός της αναπνοής με τις κινήσεις είναι αυτόματος σχεδόν φυσικός, η άσκηση δεν είναι επίπονη, ενώ είναι ακίνδυνη για ασθενείς με συννοσηρότητα.

Οι επιδράσεις στην ψυχολογία είναι σημαντικές για τους ασθενείς με ΧΑΠ που εμφανίζουν συχνά κατάθλιψη, με τις ασκήσεις αυτές χαλαρώνουν και αποκτούν πνευματική επίγνωση. Για κάθε αργή κίνηση που κάνουν είναι συνειδητοί τη συνδυάζουν με αναπνοή και θετικό οραματισμό κι εκτός από ενδυνάμωση αποκτούν συνείδηση για το εδώ και τώρα, βελτιώνοντας τη διάθεσή και το άγχος τους. Ακόμα οι τεχνικές μπορούν να διδαχθούν και στην ύπαιθρο.

Η εστίαση στη στάση και τον έλεγχο της αναπνοής επιτυγχάνει με μικρή προσπάθεια και κόπο ενδυνάμωση κάτω άκρων και αναπνευστικών μυών, με αποτέλεσμα ακόμα και σε έναν μελλοντικό παροξυσμό οι ασθενείς να είναι πιο δυνατοί και κινητικοί και να αναρρώσουν γρηγορότερα.

Οι αλλαγές των συμπτωμάτων στην ικανότητα άσκησης και την ποιότητα ζωής που παρατηρούνται στις έρευνες έχουν να κάνουν με την ήπια μετατόπιση του κέντρου βάρους από το ένα στο άλλο πόδι με συνακόλουθη την βελτίωση της ισορροπίας και την πρόληψη των πτώσεων. Οι κινήσεις των χεριών ¨σαν σύννεφα¨ εκπτύσσουν το θώρακα και δυναμώνουν τους αναπνευστικούς μυς, ενώ οι κινήσεις του κορμού κινητοποιούν εκκρίσεις.

Όσον αφορά την αύξηση της χωρητικότητας των πνευμόνων και τη βελτίωση της καρδιαγγειακής λειτουργίας εξηγείται διότι οι ασκούμενοι εκπαιδεύονται να κατεβάζουν μια βαθιά αναπνοή χαμηλά 3 δάκτυλα κάτω από τον αφαλό (σημείο ταντιέν-ενεργιακό κέντρο) και να εισπνέουν με τη μύτη με τη συνέργια διαφράγματος και κοιλιακών μυών¹⁰. Θα συμπέρανε κάποιος ότι η βαθιά αναπνοή σχετίζεται με τη μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου που προαναφέρθηκε VO² και την αύξηση καρδιακής παροχής, μυϊκής αιμάτωσης και τελικά πρόληψης θνησιμότητας.

Οι επόμενες έρευνες θα πρέπει είναι μεγαλύτερες όσον αφορά τη διάρκεια, (όχι μόνο 3- 6 μήνες) και το πλήθος των ασθενών,να πραγματοποιηθούν από περισσότερα Πανεπιστήμια του Δυτικού κόσμου και ιδιαίτερα στην Ευρώπη.

Στη χώρα μας χρειάζεται παρότρυνση του κόσμου που δε βελτιώνεται με τα φάρμακα κι έχει ήπια, ή σοβαρή σταθερή νόσο να παρακολουθεί κλασσικά προγράμματα πνευμονικής αποκατάστασης κι όταν αυτό δεν είναι εφικτό... να βρει έναν δάσκαλο που διδάσκει Τάι Τσι!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Weibing Wu, Xiaodan Liu, Longbing Wang, Zhenwei Wang, Jun Hu, and Juntao Yan.Effects of Tai Chi on exercise capacity and health-related quality of life in patients with chronic obstructive pulmonary disease: a systematic review and meta-analysis. Int J Chron Obstruct Pulmon Dis. 2014; 9: 1253–1263. Published online 2014 Nov 7. doi: 10.2147/COPD.S70862 PMCID: PMC4230171
2. Kuramoto AM. Therapeutic benefits of Tai Chi exercise: research review. WMJ. 2006 Oct;105(7):42-6.
3. Chen Yi-Wen, Hunt A Michael, Campbell L, Kristin Peill Kortni, Reid W Darlene. The effect of Tai Chi on four chronic conditions—cancer, osteoarthritis, heart failure and chronic obstructive pulmonary disease: a systematic review and meta-analyses. Br.J.Sports Med. 2015;0:1-12 http://dx.doi.org/10.1136/bjsports-2014-094388
4. Chan AW, Lee A, Suen LK, Tam WW. Tai chi Qigong improves lung functions and activity tolerance in COPD clients: a single blind, randomized controlled trial. Complement Ther Med. 2011 Feb;19(1):3-11. doi: 10.1016/j.ctim.2010.12.007. Epub 2011 Jan 17.
5. Chan A.W., Lee Albert, Lee Diana T.F., Suen Lorna K.P., W.S Wilson. Tam, Chair S.Y., Griffiths Peter. The sustaining effects of Tai chi Qigong on physiological health for COPD patients: A randomized controlled trial Complement Ther Med.2013;21,585-594
6. Qiu ZH, Guo HX, Lu G, Zhang N, He BT, Zhou L, Luo YM, Polkey MI Physiological responses to Tai Chi in stable patients with COPD.
   Respir Physiol Neurobiol. 2016 Jan 15;221:30-4. doi: 10.1016/j.resp.2015.10.019. Epub 2015 Nov 11.
7. Yeh GY, Roberts DH, Wayne PM, Davis RB, Quilty MT, Phillips RS. Tai chi exercise for patients with chronic obstructive pulmonary disease: a pilot study. Respir Care. 2010 Nov;55(11):1475-82.
8. Leung Regina Wai Man Mc Keough, Zoe J, Matthew J Peters, Jennifer A Alison.Short-form Sun-style Tai Chi as an exercise training modality in people with COPD European Respiratory Journal 2012; (41)5 DOI: 10.1183/09031936.00036912
9. Meng Ding, Wei Zhan, Kejian Li, MD and Xianhai Chen. Effectiveness of T'ai Chi and Qigong on Chronic Obstructive Pulmonary Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis J Altern Complement Med. 2014 Feb 1; 20(2): 79–86. doi:  10.1089/acm.2013.0087 PMCID: PMC3924809
10. Yeh GY, Wayne PM, Litrownik D, Roberts DH, Davis RB, Moy ML. Tai chi mind-body exercise in patients with COPD: study protocol for a randomized controlled trial. Trials 2014 Aug 28;15:337. doi: 10.1186/1745-6215-15-337.